Doğal vanilya, orkide çeşitlerinin meyvelerinden elde edilen tamamen doğal bir üründür. Vanilya genel olarak bir bağ bitkisidir. Vanilya bitkisinin gövdesi tırmanıcı, yaprakları sapsız, yassı ve etlidir. Meyveleri 15-20 cm uzunluğunda, yassı, iki ucu incelmiş, parlak ve siyah renge yakın bir kapsüldür. Kendine has bir kokusu vardır ve tadı acımtıraktır. Vanilya genellikle tropikal ülkelerde yetiştirilir. Anavatanı Meksika, Madagaskar, Java ve Antillerdir. Ekolojik olarak ise Güney Amerika'nın kuzeydoğusunda, Meksika'nın Atlantik Okyanusu'na bakan kıyılarında yetiştirilmiştir.

Vanilya bitkisi doğal ortamında Karayipler'den, Ekvator'un Pasifik kıyılarına kadar geniş bir bölgede yetiştirilmektedir. Günümüzde ise Ekvator'un her iki yakasında da vanilya yetiştirilmektedir. Vanilya bitkisinin dünya üzerinde 150 çeşit türü bulunmasına rağmen ticari amaçla sadece üç tanesi yetiştirilmektedir. Bunlar; Bourbon, Tahiti ve Hint vanilyasıdır. Tahiti vanilyası, içlerinde en pahalı olanıdır ve diğerlerine oranla en baskın aromaya ve lezzete sahiptir.

Vanilya bitkisi, eski zamanlarda tapınaklarda kötü ruhları uzak tutmak ve ortama güzel koku yayılması amacıyla kullanılırdı. Meksika'da ise Meksikalılar, içeceklerine güzel tat ve koku vermesi için vanilya kullanmışlardır. Avrupalıların vanilyayı tanıması ise Amerika kıtasının keşfinden sonra, 1520 yılında kakao bitkisiyle beraber İspanyollar tarafından Avrupa'ya getirilmesiyle başlamıştır. Günümüzde ise vanilya kullanımı oldukça yaygın hale gelmiş ve neredeyse mutfaklarımızda kek, pasta, tatlılarda sürekli kullandığımız bir baharat olmuştur.

Vanilya bitkisi, ilk ürününü ekildikten 3 yıl sonra vermektedir. Vanilya üretimi çok fazla işçilik gerektirir. Çubuk yeşil meyve halindeyken hemen toplanmaz, bunun üzerine ortalama 9 ay boyunca tat ve aroma kazanması için bekletilir. Meyve toplama aşamasına geldiğinde halen yeşildir ve henüz tam anlamıyla kokusu, tadı ve aroması oluşmamıştır. Ulaşılmak istenen tat ancak vanilya bitkisinin kurutma işlemi tamamlandıktan sonra elde edilmektedir. Bu kurutma işlemi için güneşten faydalanılmaktadır. Ancak son zamanlarda vanilya üretimi yapılan ülkelerde, ürün güneşe konulup kurutulmadan önce sıcak suya batırılmaktadır. Sıcak suya batırıldıktan sonra vanilya meyvesinde %20 oranında bir küçülme görülmektedir.

1937 yılında vanilya üretimi, polinasyon yöntemi ile yerel bir arı cinsi tarafından gerçekleştirilmiştir. Bunun bulunmasından dört yıl sonra, Bourbon Adaları'nda yaşayan Edmond Albius tarafından elle yapılan polinasyon yöntemi keşfedilmiş ve uygulanmıştır. Vanilya, çiçek açtıktan sonraki 12 saat içerisinde ahşap bir alet yardımıyla elle polinize edilir.

Vanilya üretimi yapılırken, tarım aracı ya da tarım ilaçları kullanılmaz; tamamen doğal yollarla elle tarımı yapılmaktadır. Vanilya yetiştiriciliğini genellikle kadınlar ve çocuklar yapmaktadır. Polenleme yöntemini uygularken, eğer hızlı çalışılırsa, bir günde 2000 vanilya polenlenebilir. En fazla işçiliğin gittiği zirai üründür. Dünyada ise safrandan sonra en pahalı baharat vanilyadır.

Vanilya, yalnızca lezzetiyle değil, aynı zamanda sağlık açısından da çeşitli faydalar sunar:

Vanilya, tarih boyunca hem mutfakta hem de tıbbi alanda değerli bir bitki olmuştur. Günümüzde ise doğal vanilyanın değeri ve önemi daha iyi anlaşılmakta ve geniş bir yelpazede kullanılmaktadır.